Niezgodność zauważono już w starożytności i już od starożytności starano się ją wyeliminować. Na przełomie IV i V wieku Augustyn pisał, że istnieją rękopisy, w których brak imienia proroka, pomimo że w większości kodeksów przytoczony przez Mateusza fragment przypisany jest Jeremiaszowi i ci, którzy studiowali Ewangelie starannie badając greckie kopie, stwierdzili to samo w starszych manuskryptach. Uznał, że błędne są raczej egzemplarze bez imienia Jeremiasza, rozsądnie argumentując, że nie było żadnego powodu, żeby dopisywać to imię i psuć tekst, podczas gdy co śmielsi kopiści nie mogąc znaleźć odpowiedniego fragmentu u Jeremiasza z pewnością mieli powód do usunięcia jego imienia z tekstu [1].
Zachowane do dziś kopie w pełni potwierdzają jego słowa. Chociaż najważniejsze kodeksy majuskułowe, większość manuskryptów minuskułowych, w tym większość przekładów starołacińskich, Wulgata, wersje syryjskie, koptyjskie, gockie, ormiańskie, gruzińskie, etiopskie podają zgodnie, że chodzi o słowa wypowiedziane δια Ιερεμιου του προφητου, przez proroka Jeremiasza
, to zachowały się również rękopisy z odmiennymi wariantami. W niektórych problem niezgodności zniknął dzięki prostemu zabiegowi, dostrzeżonemu przez Augustyna – poprawiono przepisywany tekst całkowicie pomijając imię Jeremiasza i uzyskano ogólnikowe przez proroka
. W innych manuskryptach kopiści wpisali takie imię, jakie uważali za właściwe: proroka Zachariasza
. (Zdarzyło się też, że kopista, nie znajdując odpowiedniego proroctwa w Księdze Jeremiasza, zaniechał poszukiwań i wpisał imię proroka najczęściej przywoływanego w księgach nowotestamentowych. W dwu średniowiecznych manuskryptach zamiast Jeremiasza wymienia się… Izajasza) [2].
[1] Augustyn z Hippony, O zgodności ewangelistów, III, 8, 28. Co ciekawe, Augustyn jest jedynym starożytnym autorem poświadczającym istnienie w manuskryptach dwóch różnych wariantów kłopotliwego wersetu. Pozostali komentatorzy nie wspominają o różnicach w tym miejscu, próbując na różne sposoby objaśnić brzmienie przez proroka Jeremiasza
.
[2] Najważniejsze kodeksy poświadczające proroka Jeremiasza
: Kodeks Synajski (א), Aleksandryjski (A), Watykański (B), Efrema (C), Codex Regius (L), Kodeks Monachijski (X), Waszyngtoński W), Tischendorfa IV (Γ), Sangalleński (Δ), Koridethi (θ), Petropolitański (Π).
Całkowicie pomijają imię proroka starołacińskie kodeksy Vercellensis (ita) i Veronensis (itb) z IV wieku, przekłady syryjskie: synajski (syrs) z IV wieku i Peszitta (syrp) z V wieku, zbliżony wiekiem przekład na bohairycki dialekt koptyjskiego (copbo), Codex Beratinus (Φ) z VI wieku, minuskułowy manuskrypt 33 z IX wieku czy manuskrypty Diatessaronu.
Wariant proroka Zachariasza
znajduje się na marginesie syryjskiego przekładu Harclensis (syhmg) z początku VII wieku, w niektórych manuskryptach po ormiańsku (arm) oraz w pochodzącym z XII wieku manuskrypcie minuskułowym 22.
Lekcja proroka Izajasza
była obecna w zaginionym obecnie Codex Rehdigeranus (itl) datowanym na VII-VIII wiek oraz w minuskułowym manuskrypcie 21 z XII wieku.
