W połowie XVII wieku Joseph Mede (Meade) w krótkim dziełku Fragmenta Sacra, zbiorze luźnych uwag na temat różnych miejsc Biblii, wskazał zupełnie nowe wyjaśnienie. Wyszedł od tego, że słowa przytoczone w Ewangelii Mateusza są nazwane wypowiedzią Jeremiasza, ale odpowiadający im fragment znajduje się w Księdze Zachariasza. Zauważył, że żadne pisma biblijne nie wskazują na Zachariasza jako autora tego konkretnego ustępu tekstu, w którym mowa o trzydziestu srebrnikach. Mamy więc świadectwo Mateusza przy braku przeciwnych świadectw biblijnych. Mede wyciągnął stąd wniosek: Mateusz nie mógł się mylić, więc wypowiedź faktycznie jest autorstwa Jeremiasza, chociaż znajduje się w księdze innego proroka. Istnieje powód do przypuszczeń, że Duch Święty chciał dopomnieć się o prawdziwe autorstwo trzech rozdziałów tego proroctwa: 9, 10, 11
[1]. Mede wsparł to przekonanie lakoniczną uwagą, że są w tych rozdziałach elementy niezbyt pasujące do czasów Zachariasza, ale raczej do okresu sprzed wygnania, do czasów Jeremiasza. Być może po powrocie Żydów z niewoli babilońskiej zapiski zostały znalezione przez Zachariasza i dlatego dołączono je do jego proroctw.
We wcześniejszej prywatnej korespondencji bliżej uzasadniał swoje zdanie. W 1634 roku w liście do Lodewijka de Dieu pisał: rozdział, z którego cytuje św. Mateusz wydaje się zawierać rzecz tak bardzo nieodpowiednią dla czasów Zachariasza, jak proroctwo zniszczenia Świątyni, podczas kiedy on miał zachęcać ich do jej budowy. A jakże szósty werset tego rozdziału pasuje do jego czasów?
[2]. W liście do Williama Twisse rozwijał swój pogląd: To, co poruszyło mnie bardziej niż reszta, jest w rozdziale xii, który zawiera proroctwo zniszczenia Jerozolimy i opis niegodziwości mieszkańców, za które Bóg odda ich pod miecz i nie będzie miał dla nich litości. Tłumaczy się to zniszczeniem przez Tytusa; ale mniemam, że takie proroctwo byłoby nierozsądne w czasach Zachariasza (kiedy miasto nadal po większej części leżało w gruzach, a Świątynia nie była jeszcze odbudowana), ani nie zgadzało się z misją Zachariasza, który razem z Ageuszem został posłany, żeby naród, który dopiero co powrócił z niewoli, nakłaniać do budowy świątyni i przywrócenia dobrobytu. Czy to był odpowiedni czas na zapowiadanie zniszczenia jednego i drugiego, kiedy zaledwie dopiero je budowano? przez Zachariasza, który miał ich motywować? czy nie pasowałoby lepiej do spustoszenia przez Nabuchodonozora?
[3].
Przekonanie, że Księga Zachariasza nie stanowi jednolitego utworu, napisanego przez jednego autora, ale jest połączeniem odrębnych tekstów, powstałych w różnych epokach, radykalnie odbiegało od tradycyjnego postrzegania Biblii. Nowa teoria wzbudziła silne kontrowersje, zyskując zarówno zwolenników, jak i gorących przeciwników. Jednak liczne studia krytyczne tekstu potwierdziły i wzmocniły pogląd, że cała druga część księgi, od rozdziału 9 aż do końca, stanowi odrębne, niezależne dzieło literackie.
W pierwszej części objawienia i wizje są precyzyjnie datowane (Za 1,1; Za 1,7; Za 7,1), co pozwala umieścić je w latach 520-518 p.n.e. W drugiej części księgi przeciwnie – brak odniesień do konkretnych wydarzeń lub postaci. Kiedy pierwsza część księgi koncentruje się na Świątyni, którą trzeba dopiero odbudować, to autor rozdziałów 9-14 ukazuje działającą Świątynię. W rozdziałach 1-8 kluczowymi postaciami są dwaj ludzie stojący na czele Żydów, którzy powrócili do Jerozolimy: Zorobabel, namiestnik prowincji Judy, oraz Jozue, najwyższy kapłan. Za sprawą tych dwóch równorzędnych przywódców repatrianci rozpoczynają odbudowę Świątyni. Z kolei w rozdziałach 9-14 pojawiają się tylko enigmatyczne wzmianki o złych przywódcach („pasterzach”), bez podania imion. W pierwszej części dominują wizje czasów najbliższych, odbudowy świątyni, spokoju, dobrobytu i błogosławieństwa dla systemu dwuwładzy. W każdej z nich ważną rolę odgrywa anioł objaśniający widzenie. W drugiej części wizji ani aniołów nie ma wcale, zaś niepowiązane ze sobą proroctwa zapowiadają pełne walk i zniszczenia czasy ostateczne.
Obecnie większość uczonych nie ma wątpliwości, że rzeczywiście mamy do czynienia z dwoma osobnymi utworami, choć odmiennie niż Mede traktują pochodzenie drugiego z nich. Starsze z dzieł, autorstwa Zachariasza, pochodzi z początków VI wieku p.n.e., podczas gdy drugie uznawane jest nie za wcześniejsze, stworzone przez Jeremiasza, lecz za późniejsze, napisane co najmniej w V wieku p.n.e. lub wręcz w czasach końca panowania perskiego. Wobec braku informacji pozwalających na ustalenie jego tożsamości, przyjęło się anonimowego autora rozdziałów Za 9-14 nazywać Deutero-Zachariaszem.
[1] Joseph Mede, Dissertationum Ecclesiasticarum Triga De Sanctitate Relativa De Veneratione Sacra, De Sortitione & Alea. Quibus accedunt Fragmenta Sacra, Londini 1653, s.89.
[2] Joseph Mede, The Works of the pious and profoundly-learned Joseph Mede, B.D., in Five Books, 4th ed., London 1677, Epistle XXXI, s.571
[3] Mede, Works…, Epistle LXI, s.833-834
